شصتمين سالگرد کودتاي 28 مرداد 1332

اسناد خانوادگي

معمول بود که هر ساله به مناسبت کودتاي 28 مرداد 1332 تحليلي نو، در قالب مصاحبه يا مقاله، عرضه مي‌کردم. طي اين سال‌ها درباره کودتا فراوان گفته و نوشته‌ام و مناظره‫هاي متعدد انجام داده‎ام. امسال به انتشار چند سند خانوادگي مي‌پردازم که عملکرد گردانندگان کودتا را در قبال مناطقي چون کوهمره سُرخي نشان مي‌دهد.

پيش از درج اسناد چند توضيح را لازم مي‌دانم:

ا- کوهمره منطقه‌اي است کوهستاني- جنگلي در انتهاي سلسله جبال زاگرس، واقع در جنوب شيراز که مأواي طوايف کوه‌نشين متعدد بوده که مهم‌ترين آن‌ها طوايف شش‫گانه سُرخي است. اين منطقه و طوايف آن از نظر استراتژيک و نظامي در دوران پهلوي واجد اهميت جدّي بوده است.

2- در زمان کودتا عمويم، مسيح‌الله خان شهبازي، کلانتر کوهمره بود و پدرم از برادر بزرگش، کلانتر، تبعيت مي‌کرد. معهذا، چنان که نامه‌هاي زير نشان مي‌دهد، ارتباطات سياسي و اداري را او انجام مي‌داد.

اسناد زير نشان مي‌دهد که از 11 تير 1332 مقامات نظامي فارس تلاش مي‌کنند مسيح‌الله و حبيب‌الله شهبازي را به شيراز بکشانند احتمالاً براي بازداشت آن‌ها و پيش‌گيري از واکنش احتمالي. اين دو، که مي‌دانستند احضار فوق طبيعي نيست، به بهانه‌هاي مختلف طفره مي‌روند. آخرين سند به روز 28 مرداد 1332 تعلق دارد و با اين نامه مکاتبات نيز به پايان مي‌رسد.

سند اوّل:

5475

1/ 5/ 32

گروهبان دوّم ضيائيان

در تاريخ 11/ 4/ 32 ذيل امريه 4510- 11/ 4/ 32 و در تاريخ 15/ 4/ 32 ذيل امريه شماره 4725- 15/ 4/ 32 به شما ابلاغ شد که به آقايان حبيب و مسيح شهبازي ابلاغ شود در ستاد لشکر حضور بهم رسانند [.] با اين که فوري بوده امروز 22 روز است جواب آن نرسيده [.] لازم است اولاً تعيين کنيد در قبال رسيد امريه مزبور شما چه اقدامي نموده و به کدام نفر اجراي امر ارجاع شده است [.] در ثاني [،] الساعه که اين امر مي‌رسد فوراً بهمراه گروهبان 3 جلال راد بيات به کوهمره سُرخي حرکت نموده مفاد اوامر مزبور را به آقايان ابلاغ [،] ذيل آن را امضاء گرفته ارسال داريد.

فرمانده گروهبان 2 ژاندارمري شيراز

سرگرد زماني

 سند دوّم:

بتاريخ 1/ 5/ 1332

آقايان حبيب‌الله و مسيح‌الله شهبازي

از لشکر فارس بوسيله ژاندارمري شما احضار شده‌ايد [.] لذا بدينوسيله ابلاغ مي‌شود که فوراً به لشکر فارس رفته يا عطف به شماره 6049- 4/ 4/ 32 خود را به رياست محترم لشکر معرفي فرمائيد.  

 رئيس پاسگاه ژاندارمري چنارراهدار

گروهبان 2 ضيائيان

[دستخط حبيب‌الله شهبازي ذيل نامه فوق:]

روز 2/ 5/ 32 وسيله گروهبان ضيائيان امريه ستاد محترم لشکر ابلاغ گرديد [.] مراتب طي نامه مورخ 2/ 5/ 32 به لشکر عرض گرديده است. و آقاي مسيح‌الله شهبازي هم چون به طرف گرمسير کوهمره سُرخي رفته بودند به محض مراجعت مراتب ابلاغ مي‌گردد.

حبيب‌الله شهبازي

 [سند سوّم- نامه حبيب‌الله شهبازي:]

2/ 5/ 32

تيمسار فرماندهي معظم لشکر 6 فارس

محترما معروض مي‌دارد

وسيله پاسگاه ژاندارمري چنارراهدار ابلاغ شده است که خود را به ستاد محترم لشکر معرفي نمايم. چون فدوي امورات زراعتي خود را از هر حيث شخصاً اداره مي‌کنم و امروزه موقع جمع‌آوري و برداشت حاصل دسترنج يک ساله خود و عده [اي] زارعين مي‌باشد و با سوابق ممتدي که آن تيمسار فرماندهي معظم لشکر از اين منطقه بخصوص دارند [،] ايجاب مي‌کند که فدوي به شخصه مبادرت به جمع‌آوري حاصل نمايم [.] لذا به مجردي که رفع نگراني از زراعت موجوده بشود خود را به حضور مبارک معرفي مي‫نمايم. در خاتمه معروض مي‌دارد به شهادت پرونده‌هاي موجوده در لشکر فدويان هميشه سرباز فداکار اين آب و خاک بوده و اوامر دولت را با کمال جدّيت و صميميت انجام داده و خواهيم داد [.]

با تقديم احترامات فائقه

حبيب‌الله شهبازي

[در حاشيه نامه- دستخط گروهبان ضيائيان:]

مرقومه مورخ 2/ 5/ 32 لشکر 6 فارس وسيله جناب آقاي شهبازي به اينجانب واصل شد. گروهبان ضيائيان [امضاء]

سند چهارم:

[نامه بدون تاريخ. دستخط مسيح‌الله شهبازي از ريچي به حبيب‌الله شهبازي در دارنگان. متعلق به روزهاي پس از شکست کودتاي 25 مرداد و قبل از کودتاي 28 مرداد 1332 است:]

تلگراف تبريکي به جناب دکتر مصدق بوسيله دکتر شايگان فوراً بدهيد مخابره [،] پشتيباني مجدد بيست هزار نفوس کوهمره و طوايف سُرخي از دولت ملّي اعلام داريد [.] خيلي زود اقدام نمائيد [.] ممکن است نورچشمي [غلامحسين] سلطانفر را چند روزي در شهر [شيراز] بفرستيد باشند و با اعتماد [کمال اعتماد، منشي حبيب‌الله شهبازي] بيدار کارها باشند [.] دوست و آشناها را ببينند که ما بايد چه بکنيم [.] خيلي لازم است [.]

 سند پنجم:

[نامه در سر برگ وزارت دفاع ملّي که در روز کودتاي 28 مرداد ارسال شده.]

وزارت دفاع ملّي

از لشکر 6 فارس

ستاد لشکر [،] رکن 4

شماره 8743/ 10

روز 28 / 5/ 32

آقاي حبيب‌الله شهبازي

بازگشت به نامه مورخه 2/ 5/ 32 چون معلوم نيست برداشت محصول چه مدت طول مي‌کشد و آمدن دو روز به شيراز و مراجعت به محل اشکالي ندارد و از طرفي حضور شما در ستاد لشکر ضرورت دارد [،] خواهشمند است براي اين منظور سريعاً در ستاد لشکر حضور بهم رسانيد.

رئيس ستاد لشکر 6 فارس

سرهنگ ستاد زهدي [امضاء]