قرائيون Karaites: در سده دوم هجري/ هشتم ميلادي حاکميت مقتدرانه اليگارشي خاخامي اعتراض يهوديان تهيدست را برانگيخت و جنبشي نيرومند را بر ضد ايشان پديد آورد. رهبري اين جنبش با عنان بن داوود بود. عنان در حوالي سال‏هاي 135-159ق./ 754-775 م.، مقارن با خلافت منصور عباسي، مي‌زيست و ساکن بغداد بود. پيروان او در آغاز به "عنانيه" شهرت داشتند و سپس "قرائيون" نام گرفتند. يهوديان به آنان "بني‌ مخرا" يا "بيله مخرا" (طايفه مخرا) مي‌گفتند. "مخرا" به معني "کتاب مقدس" است. علت آن است که ايشان تنها منبع شناخت و سلوک ديني را متون اصيل و اوليه ديني مي‌دانستند و منکر سنن شفاهي بودند که حاخاميم يهودي در سده‌هاي اخير رواج داده بود. طبق مندرجات منابع قرائي، حاخام‌ها ابتدا کوشيدند تا عنان را با خود همراه کنند ولي موفق نشدند. سپس، عنان به دستور منصور (قاعدتاً با دسيسه سران يهودي) زنداني شد. ابوحنيفه او را راهنمايي کرد که در برابر خليفه از تشابه عقايد خود با اسلام سخن گويد و بدينسان بخشوده شد. عنان برخي نظريات خود را از اسلام گرفت و از ابوحنيفه متأثر بود. او به‏ ويژه مخالفتي شديد با نظام بسته اجتماعي يهودي و منع رابطه با غير يهوديان ابراز مي‌داشت. در نيمه دوم سده نهم ميلادي، مکتب عنان به‏ وسيله بنيامين بن موسي نهاوندي به صورت يک فرقه متنفذ درآمد. نقش او در اين فرقه تا بدانجاست که در منابع عربي از آن به عنوان "اصحاب عنان و بنيامين" ياد مي‌شود. در سده‌هاي هشتم تا يازدهم ميلادي، کانون تکاپوي قرائيون در شبه جزيره عربستان بود و از آن پس در ميان يهوديان آسياي صغير نيز گسترش يافت. قرائيون تا زمان پيدايش جنبش اروپايي هاسکالا در سده نوزدهم ميلادي جدي‌ترين تهديد براي اليگارشي حاخامي در ميان يهوديان به‏ شمار مي‌رفتند. دايره‌المعارف يهود عمده‌ترين علت پيدايش جنبش قرائي را «ظهور و گسترش اسلام و تبديل آن به يک دين جهاني و وخامت وضع اجتماعي و اقتصادي طبقات تهيدست يهودي» ذکر کرده است. از سده چهارم هجري/ دهم ميلادي، گروهي از متفکرين و ادباي برجسته عربي‌نويس در ميان قرائيون پديد شدند و اين فرقه به نيرويي مقتدر در ميان يهوديان بدل شد که بطور جدي يهوديت حاخامي را به معارضه ‌مي‌طلبيد. در اين زمان، کانون اصلي قرائيون در ايران، بين‌النهرين، فلسطين، مصر و شمال آفريقا بود. از اين زمان است که حاخام‌هاي يهودي نگارش رساله عليه عنان و فرقه قرائي را آغاز کردند. جالب است بدانيم که هم نوشته‌هاي قرائيون به زبان عربي است و هم رساله‌هايي که حاخام‌ها عليه آنها مي‌نگاشتند. در زمان تهاجم اليگارشي صليبي اروپا به فلسطين (نيمه دوم سده يازدهم ميلادي)، شواليه‌هاي صليبي کانون قرائيون در بيت‌المقدس را به طرزي فجيع که گفته شد، منهدم کردند. اين ضربه سختي بر پيکر قرائيون بود. از زمان حادثه فوق تا سده پانزدهم ميلادي مصر به پناهگاه اصلي قرائيون بدل شد. در سده‌هاي چهاردهم تا شانزدهم بخشي از قرائيون در آسياي صغير مستقر بودند. در سده‌هاي هفدهم و هيجدهم کانون اصلي قرائيون به کريمه و ليتواني انتقال يافت. در اواخر سده هيجدهم اين سرزمين به امپراتوري تزاري روسيه منضم شد. در آغاز، حکمرانان روسيه تمايزي ميان قرائيون و يهوديان حاخامي قايل نبودند و با هر دو به يکسان سلوک مي‌کردند. از زمان کاترين دوم، تمايز قرائيون‌ و يهوديان کشف شد؛ قرائيون مورد توجه قرار گرفتند و به ايشان امتيازات ويژه اعطا شد. در زمان نيکلاي اول، رهبران قرائي به نزد مقامات تزاري رفتند و اعلام کردند که برخلاف يهوديان حاخامي مردمي صنعتگر و درستکار و از نظر سياسي اتباعي وفادارند. اين تمايز مورد توجه بيشتر دولتمردان روس قرار گرفت و در سال 1863 به قرائيون حقوق کامل شهروندي روسيه اعطا شد. در سال 1932 تعداد قرائيون روسيه ده هزار نفر گزارش شده که بطور عمده در کريمه مي‏زيستند. در اين زمان حدود دو هزار نفر قرائي نيز در خارج از روسيه بودند: لهستان، استانبول، فلسطين، قاهره و عراق. در ژانويه 1939 دولت آلمان اعلام کرد که قرائيون "يهودي" به ‏شمار نمي‌روند. بدينسان، آنان از تهاجم آلمان آسيب نديدند و در دوران جنگ دوم جهاني با مقامات آلماني رابطه حسنه داشتند. در سال 1970 تعداد قرائيون ساکن اسرائيل هفت هزار نفر گزارش شده که بطور عمده در رمله سکونت دارند.

شهسواران معبد: طريقت شهسواران معبد در آغاز نام دسته‌اي از شواليه‌هاي فرانسوي بود که پس از اشغال بيت‌المقدس به دست صليبي‌ها به سال 1118 ميلادي در اين شهر ايجاد شد. بتدريج اين دسته توسعه يافت و به صورت يک سازمان مزدور نظامي درآمد که خدمات خويش را به حکمرانان صليبي عرضه مي‌کرد. توانمندي نظامي‌ آنان چنان مورد توجه قرار گرفت که مأموريت انتقال شمش‌هاي طلا و اموال تاراج شده از شرق به پاريس و لندن به ايشان سپرده شد. با پايان جنگ‌ صليبي، در سال 1291 اعضاي گروه فوق به اروپا بازگشتند. آنان که سال‏ها به کشتار و راهزني خو گرفته بودند، طبعاً در محيط جديد آرام نداشتند؛ لذا سازمان خود را حفظ کردند، براي خويش رئيسي به‏ نام «استاد اعظم» برگزيدند و به شکلي پنهان به عمليات خود ادامه دادند. تکاپوي اين گروه مخل امنيت فرانسه بود. در نتيجه، به سال 1304، فيليپ چهارم پادشاه فرانسه، دستور دستگيري آنها را صادر کرد. بسياري‌شان به جرم عمليات غيراخلاقي و آشوبگري و جنايت زنداني و در دادگاه‌هاي فرانسه و پاپ محاکمه شدند. در سال 1312، پاپ دسته فوق را منحل اعلام کرد و فيليپ تعدادي از سرکردگان "طريقت" را، از جمله ژاک دموله آخرين "استاد اعظم" آن که به يک خاندان اشرافي تعلق داشت، در ملاء عام اعدام نمود. بقاياي شهسواران معبد به پرتغال گريختند و فرقه جديدي به‌نام «شهسواران مسيح» تشکيل دادند. اين فرقه در تهاجم استعمار پرتغال به شمال آفريقا و سپس به شرق و تأسيس امپراتوري استعماري پرتغال نقش اصلي داشت. پرچم اين فرقه همان پرچم شهسواران معبد بود. (صليب سرخ بر پارچه سفيد که امروزه نماد سازمان صليب سرخ است.) امروزه، طريقت شهسواران معبد از شاخه‌هاي مهم ماسوني و داراي آداب ويژه خويش است؛ براي نمونه استاد اعظم "فرمانده اعظم" نام دارد. در تمامي طريقت‌هاي ماسوني ياد و نام ژاک دموله بسيار گرامي است و فيليپ چهارم سخت منفور.